Między tekstem a kulturą
BEYOND LANGUAGE The series under the joint auspices of: Kolegium Międzyobszarowych Studiow Indywidualnych, UWr College for Interdisciplinary Studies, University of Wrocław Komisja Nauk Filologicznych Oddziału PAN we Wroclawiu Committee for Philology of the Polish Academy of Sciences, Wroclaw Branch Scientific Board Committee for Philology of the Polish Academy of Sciences, Wrocław Branch Andrei Avram (Bucharest, Romania) | Piotr Cap (Łódź, Poland) | Piotr P. Chruszczewski (Wrocław, Poland) |Camelia M. Cmeciu (Bucharest, Romania) | Marta Degani (Verona, Italy) | Robin Dunbar (Oxford, UK) | Katarzyna Dziubalska-Kołaczyk (Poznań, Poland) | Joanna Esquibel (San Diego, USA) | Francesco Ferretti (Rome, Italy) | Jacek Fisiak (Poznań, Poland) | James A. Fox (Stanford, USA) | Stanisław Gajda (Opole, Poland) | Piotr Gąsiorowski (Poznań, Poland) | Franciszek Grucza (Warszawa, Poland) | Philippe Hiligsmann (Louvain-la-Neuve, Belgium) | Rafael Jiménez Cataño (Rome, Italy) | Henryk Kardela (Lublin, Poland) | Ewa Kębłowska-Ławniczak (Wrocław, Poland) | Grzegorz A. Kleparski (Rzeszów, Poland) | Konrad Klimkowski (Lublin, Poland) | Aleksandra R. Knapik (Wrocław, Poland) | Tomasz P. Krzeszowski (Warszawa, Poland) | Christopher Laferl (Salzburg, Austria) | Barbara Lewandowska-Tomaszczyk (Łódź, Poland) | Ryszard Lipczuk (Szczecin, Poland) | Lorenzo Magnani (Pavia, Italy) | Marcin Majewski (Kraków, Poland) | Rafał Molencki (Sosnowiec, Polska) | Marek Paryż (Warszawa, Poland) | John R. Rickford (Stanford, USA) | Hans Sauer (Munich, Germany) | Waldemar Skrzypczak (Toruń, Poland) | Agnieszka Stępkowska (Warszawa, Poland) | Aleksander Szwedek (Poznań, Poland) | Elżbieta Tabakowska (Kraków, Poland) | Marco Tamburelli (Bangor, Wales) | Kamila Turewicz (Łódź, Poland) | ZdzisławWąsik (Poznań, Poland) | JerzyWełna (Warszawa, Poland) | RolandWillemyns (Brussels, Belgium) | DonaldWinford (Columbus, USA) | Anna Wojtyś (Warszawa, Poland)
Aleksandra R. Knapik Piotr P. Chruszczewski (eds.) BEYOND LANGUAGE vol. 1 Między tekstem a kulturą Z zagadnień przekładoznawstwa [BOOK OFABSTRACTS] , Æ Academic Publishing 2018
Między tekstem a kulturą. Z zagadnień przekładoznawstwa Title of the Series | Tytuł serii: Beyond Language, Vol. 1 Text © 2018 College for Interdisciplinary Studies, University of Wrocław, Poland. Łukasz Bogucki, Aleksander Brzózka, Magdalena Charzyńska-Wójcik, Ryszard Chojnowski, Piotr P. Chruszczewski, Alicja Cimała, Michał Czajkowski, Mikołaj Deckert, Joanna Dybiec-Gajer, Tomasz P. Górski, Franciszek Grucza, Konrad Klimkowski, Aleksandra R. Knapik, Tomasz P. Krzeszowski, Marcin Majewski, Aleksandra Misior-Mroczkowska, Maria Piotrowska, Wojciech Soliński, Artur Sporniak, Teresa Szostek, Elżbieta Tabakowska, Piotr Zazula, Anna Zielińska-Elliott Copyright for this edition © 2018 ÆAcademic Publishing All rights reserved. Except as permitted under the U.S. Copyright Act of 1976, no part of this publication may be reproduced, distributed, or transmitted in any form or by any means, or stored in a database or retrieval system, without the prior written permission of the publisher. Editor-in-Chief: Prof. Piotr P. Chruszczewski (Wrocław) Editors for the Series: Dr. Aleksandra R. Knapik (Wrocław) Dr. Katarzyna Buczek (Opole) Dr. Marcin Kudła (Rzeszów) Reviewers: Prof. dr hab. Aleksander Szwedek (prof. em., UAM, Poznań) Prof. SAN dr hab. Agnieszka Stępkowska (SAN, Warszawa) Dr. Katarzyna Buczek (University of Opole) Dr. Marcin Kudła (University of Rzeszów) ÆAcademic Publishing 501 W. Broadway Ste A186 San Diego, CA 92101 USA www.aeAcademicPublishing.com contact@aeAcademicPublishing.com Publication financed by the Rector of the University of Wrocław for the academic series “Beyond Language” affiliated with the College for Interdisciplinary Studies, University of Wrocław Publikacja sfinanowana przez JM Rektora Uniwersytetu Wroclawskiego w ramach serii pt. „Beyond Language” afiliowanej przy Kolegium Miedzyobszarowych Studiow Indywidualnych Uniwersytetu Wrocławskiego http://kmsi.uni.wroc.pl/ 1st international edition: ÆAcademic Publishing, 2018 LCCN: tba ISBN: 978-1-68346-155-5 (promo booklet) 22 21 20 19 18 1 2 3
V Spis treści Przedmowa .............................................................................................................. 1 Część pierwsza Teoria przekładu w ujęciu historycznym Franciszek Grucza prof. emeritus, czł. rzecz. Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytet Warszawski, Społeczna Akademia Nauk w Warszawie, Polska Translatoryka – początki konstytuowania jej rozumień, zadań i akademickiego statusu oraz jej relacje do lingwistyki i glottodydaktyki | Research in Translation – the Evolution of Major Definitions, Objectives and Academic Status as well as its Relationship to Language Research and Foreign Language Learning/Teaching ................................................................................... 4 Tomasz P. Krzeszowski prof. emeritus, Uniwersytet Warszawski, Polska Ekwiwalencja tłumaczeniowa jako urojenie | Equivalence in Translation as Fiction . ............................................................................................................... 6 Piotr P. Chruszczewski Uniwersytet Wrocławski, Polska Przekładoznawstwo jako domena językoznawstwa antropologicznego | Translation Studies as a Domain of Anthropological Linguistics................................ 8 Część druga Przekład religijny w historii i współcześnie Magdalena Charzyńska-Wójcik Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska Między przekładem wiernym a parafrazą: Wpływ czynników socjolingwistycznych na dobór techniki tłumacza | Between Metaphrase and Paraphrase: The Influence of Sociolinguistic Factors on the Translator’s Techniques. ......... 10
VI Elżbieta Tabakowska prof. emeritus, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska O obecności tłumacza | On Translator’s Presence. ............................................. 12 Marcin Majewski Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Artur Sporniak Tygodnik Powszechny Teresa Szostek Uniwersytet Wrocławski Michał Czajkowski prof. emeritus, Uniwersytet Szczeciński Cenzura w Biblii | Censorship in the Bible......................................................... 14 Część trzecia Od teorii po praktykę Konrad Klimkowski Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Glottodydaktyka a przekład i dydaktyka przekładu: konkurencja czy synergia | Foreign Language Learning and Teaching, Translation and Translator Education: Competition or Synergy.......................................................................... 16 Maria Piotrowska Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Aplikacja modelu badawczego ARTS w tłumaczeniu | The Application of the Research Model ARTS in Translation................................................................. 18 Aleksandra R. Knapik Kolegium MSI, Uniwersytet Wrocławski, Komisja Nauk Filologicznych Oddziału PAN we Wrocławiu Zarys początków tłumaczeń konferencyjnych | On the Conference Translation. An Outline................................................................................................... 20 Konrad Klimkowski Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Specialista językowy jako przedsiębiorca. Propozycje do zajęć warsztatowych | A Language Specialist as an Entrepreneur: Suggestions for an Academic Workshop. .................................................................................................... 22 Łukasz Bogucki, Mikołaj Deckert Uniwersytet Łódzki Badanie preferencji dotyczących przekładu audiowizualnego wśród polskich widzów | Polish audience preferences regarding audiovisual translation: a reception study. ...................................................................................................... 24
VII Ryszard Chojnowski Biuro tłumaczeń ALBION Lokalizacja gier – głos praktyka | Game localization – the practical side.......... 26 Część czwarta Praktykalia Aleksander Brzózka Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu Przetłumacz mi książeczkę. Kilka słów o przekładzie literatury dziecięcej i młodzieżowej tylko dla dorosłych | Translate Me a Book. A Few Words Regarding Translation of Children’s and Teenage Literature for Adults Only........ 28 Joanna Dybiec-Gajer Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Lokalizacja a przekład dla dzieci. Jak utwory strasznieją i mądrzeją w tłumaczeniu na przykładzie Stasia Straszydło i Mądrej Myszy | Localization and Translation for Children. On How Works Get Scarier and Smarter in the Translation of German Texts Lesemaus and Der Struwwelpeter........................ 30 Aleksandra Misior-Mroczkowska Uniwersytet Wrocławski Rzecz o Kubusiu i Fredzi, czyli o nazwach własnych w dwóch polskich przekładach tekstów Alana Alexandra Milne’a | The Thing about Kubuś and Fredzia, so a Few Words on Proper Names in Two Polish Translations of Alan Alexandre Milne’s texts. ..................................................................................... 32 Tomasz P. Górski Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu „Konotacja obcości” w przekładzie | “Connotation of Strangeness” in Translation.................................................................................................................... 34 Tomasz P. Górski Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu William Szekspir, Dwóch szlachetnych krewnych, przekład Anna Wojtyś | William Shakespeare, The Two Noble Kinsmen, transl. Anna Wojtyś Piotr Zazula Rezeknes Technologiju AkadKemija, Łotwa Między przekładem a parafrazą poetycką, czyli w poszukiwaniu dominanty konceptualnej wiersza | Between the translation and the poetic paraphrase or looking for a conceptual dominant of a poem..................................................... 36
VIII Anna Zielińska-Elliott Boston University, USA Problemy tłumaczeniowe w przekładzie prozy Harukiego Murakamiego | Difficulties with Translating Haruki Murakami’s Prose........................................... 38 Wojciech Soliński Uniwersytet Wrocławski Niektóre problemy jednego tłumaczenia i dwóch polskich wydań książki Umberta Eco La ricerca della lingua perfetta nella cultura europea | La ricerca della lingua perfetta nella cultura europea On Some Difficulties with Umberto Eco’s Book One Translation and Two Polish Editions. .................................. 40 Alicja Cimała Uniwersytet Wrocławski Problematyka przekładu The Getty’s Research Institute Art and Architecture Thesaurus na język polski | Problems with translating The Getty’s Research Institute Art and Architecture Thesaurus into Polish.......................................... 42 AUTORZY .............................................................................................................. 44 Indeks nazwisk ........................................................................................................ 46
1 Przedmowa Przedmiotem badania tej monografii jest przekład. Przekład bywa tu pojmowany bardzo wąsko – jako produkt, szeroko – jako proces, a niekiedy wręcz bardzo szeroko – jako akt interpretacyjny, graniczący niemal z aktem stwórczym. Monografia zbudowana jest z prac wielu autorów (teoretyków przekładu, praktyków przekładu, językoznawców, literaturoznawców, kulturoznawców, germanistów, polonistów, italianistów, bohemistów, japonistów, hebraistów, latynistów, anglistów, a nawet teologa), zajmujących się różnymi aspektami przekładu. Część z badaczy publikujących w tym tomie dwa razy (w latach 2014 i 2016) zebrała się we Wrocławiu, aby przedstawić innym i omówić swoje badania. Inni badacze przyjeżdżali do Wrocławia ze indywidualnymi prezentacjami, a jeszcze inni byli uprzejmi przesłać swoje prace do publikacji na zaproszenie redakcji. Na tłumaczenie można mieć tak różne spojrzenia jak Vladimir Nabokov i Hans-Georg Gadamer. W przekładoznawstwie one wszystkie są równoprawne. Poglądy Nabokova w tej kwestii były dość jednoznaczne. Omawia on nawet w jednej ze swoich prac1 trzy stopnie błędów, które może popełnić tłumacz, i utożsamia je z trzema krokami do piekła. Określa także wymagania, które powinna spełnić osoba trudniąca się przekładem. Pisze m.in. o tym, że tłumacz powinien być przynajmniej w części tak samo utalentowany literacko jak autor oryginału. Z kolei Hans-Georg Gadamer jest zdania, iż żaden talent ani 1 Vladimir Nabokov (1941), The Art of Translation. On the Sins of Translation and the Great Russian Short Story. The New Republic, 4 sierpnia 1941. Dostęp: https://newrepublic.com/article/62610/the-art-translation [6 marca 2018].
2 rozległe kompetencje językowe czy kulturowe tłumacza nie pozwolą mu powtórzyć pierwotnego stanu psychicznego autora podczas procesu pisania, stąd przekład jest jedynie subiektywnym odtwarzaniem (interpretowaniem) treści zawartej w tekście. Wersja tłumacza stanowi jego własną wizję, przefiltrowaną przez jego wrażliwość i emocje, co stawia go na straconej pozycji. Autorzy tego tomu prezentują różne stanowiska, mieszczące się na skali między Nabokovem a Gadamerem. Część Autorów to badacze już obsypani nagrodami, inni dopiero wchodzą w świat badań i na nich nagrody dopiero czekają. Część zamieszczonych tu prac pięknie ze sobą współgra, a część pokazuje zgoła odmienne punkty widzenia na zgłębiany przedmiot badań. Jesteśmy zdania, że tak właśnie powinno być, jeśli tom ma rzetelnie reprezentować pewien wycinek uprawianej nauki, bowiem nauka opiera się na ścieraniu się poglądów. Pragnęliśmy, aby ta monografia była publikacją prawdziwą, która oddaje piórem swoich autorów faktyczny stan badań nad przekładem i przekładoznawstwem. Ważnym dla nas aspektem tej publikacji jest przedstawienie bogactwa przekładoznawstwa rozumianego jako osobna dyscyplina naukowa, integrująca wiedzę o świecie oraz wychodząca naprzeciw tym, którzy chcieliby wiedzą tą podzielić się tak, aby doświadczenie obcego stało się bardziej udomowione. Z drugiej jednak strony trzeba pamiętać, że systemowa translacja języka i kultury może prowadzić do usankcjonowanych prawnie absurdów, o których nie śnił nawet George Orwell. Tego typu usankcjonowane absurdy mogą zagrozić istnieniu całych społeczności mownych, stąd tłumaczenie powinno mieć swoją granicę, wyznaczoną w miejscu, poza którym może być naruszone dobro (język, kultura, tradycja) innego człowieka. Warto mieć na uwadze fakt, że nie ma jednego przekładoznawstwa, tak jak nie ma jednego najlepszego przekładu. Wystarczy, że tekstem zajmie się kilku tłumaczy, a za jakiś czas będą gotowe różne, często równie udane tłumaczenia. Niezwykle ciekawie o tłumaczeniu pisał przedwojenny mieszkaniec Wrocławia Hans-Georg Gadamer: [m]ożna poważyć się na paradoks: każdy czytelnik jest jak tłumacz. Czy pokonanie dystansu między literami a żywą mową nie jest zaiste większym cudem niż przebycie dystansu między dwoma językami w próbie żywego porozumienia? (...) Czytanie
3 jest jak przeprawa z jednego brzegu na drugi, odległy, i tak samo czynność tłumacza tekstu jest przeprawą z brzegu na brzeg, z jednego lądu na drugi, z tekstu na tekst2. Zawsze jest to przeprawa3. Osobne podziękowania należą się całej grupie osób, bez których pomocy ta książka pewnie nie ukazałaby się w takiej postaci – albo wcale mogłaby się nie ukazać. Wyrazy wdzięczności i uznania za okazaną pomoc i za pełen profesjonalizm należą się Państwu: mgr Aleksandrze Misior-Mroczkowskiej (IFA, Uniwersytet Wrocławski), mgr Anecie Daniel (Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu), mgr Joannie Sobieralskiej (Kolegium Międzyobszarowych Studiów Indywidualnych, Uniwersytet Wrocławski), dr Katarzynie Buczek (Instytut Filologii Angielskiej, Uniwersytet Opolski), dr. Marcinowi Kudle (Instytut Filologii Angielskiej, Uniwersytet Rzeszowski), prof. Konradowi Klimkowskiemu (Instytut Filologii Angielskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), prof. Agnieszce Stępkowskiej (Społeczna Akademia Nauk w Warszawie), prof. Aleksandrowi Szwedkowi ([em. prof.] Wydział Anglistyki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). Zapraszamy do lektury oraz do odwiedzenia Wrocławia podczas cyklicznych spotkań w ramach Languages in Contact/ Cultures in Contact, Aleksandra R. Knapik Piotr P. Chruszczewski 2 W języku niemieckim übersetzen ma dwa znaczenia: ‘przeprawiać się’ bądź ‘przewozić (kogoś) na drugi brzeg’ oraz ‘przekładać, tłumaczyć’ (przypis tłumaczki – Małgorzaty Łukasiewicz). 3 Gadamer, Hans-Georg ([1993] 2009). Lektura jest przekładem. Przełożyła Małgorzata Łukasiewicz. [W:] Piotr Bukowski, Magda Haydel (red.), Współczesne teorie przekładu. Antologia. Kraków: Znak. 321–325. Oryginalne wydanie: Hans-Georg Gadamer (1993). Lesen ist wie Übersetzen. [W:] Ästhetik und Poetik I. Kunst als Aussage. Gesamelte Werke. Bd. 8. Tübingen: J.C.B. Mohr; 279–285.
4 Franciszek Grucza, prof. emeritus czł. rzecz. Polskiej Akademii Nauk Uniwersytet Warszawski Społeczna Akademia Nauk w Warszawie Translatoryka – początki konstytuowania jej rozumień, zadań i akademickiego statusu oraz jej relacje do lingwistyki i glottodydaktyki4 Research in Translation – the Evolution of Major Definitions, Objectives and Academic Status as well as its Relationship to Language Research and Foreign Language Learning/Teaching 4 Praca jest rozwiniętą wersją tekstu opartego na dwóch wcześniejszych publikacjach. Artykuły stanowiące podstawę syntezy: Grucza, Franciszek (1981). Zagadnienia translatoryki. [W:] Franciszek Grucza (red.), Glottodydaktyka a translatoryka. Materiały IV Sympozjum ILS (Jachranka, 3-5 listopada 1976). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego; 9–30. Grucza, Franciszek (1985a). Lingwistyka, lingwistyka stosowana, glottodydaktyka, translatoryka. [W:] Franciszek Grucza (red.), Lingwistyka, glottodydaktyka, translatoryka. Materiały z VIII Sympozjum ILS (Jadwisin, 5-7 listopada 1982). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego; 19–44.
5 Streszczenie Niniejszy artykuł stanowi syntezę trzech tekstów eksplikujących poglądy ich autora w zakresie translatoryki w jej odniesieniu do lingwistyki, metalingwistyki, lingwistyki stosowanej, glottodydaktyki a także wielu zagadnień pokrewnych. Pierwsza część artykułu pełni rolę wprowadzenia do dwóch tekstów pochodzących z początku lat 80. XX w., które ilustrują główne założenia refleksji badawczej autora w powyższych zakresach tematycznych. Wprowadzenie autora kontekstualizuje lekturę współczesnego czytelnika zsyntetyzowanych tekstów, ukazując innowacyjność zawartych w nich analiz w kontekście historyczno- -rozwojowym. Jeszcze bardziej intrygujące są uwagi autora na temat kolejnych etapów ewolucji jego poglądów w zakresie omawianych zagadnień. Czytelnik odnajdzie także wskazania dotyczące potencjalnych, rozwojowych obszarów badawczych wartych zainteresowania ze strony młodych pokoleń badaczy-lingwistów jak i praktyków-lingwistów: nauczycieli języka, tłumaczy oraz innych specjalistów w zakresie komunikacji specjalistycznej. Bez wątpienia dla tych czytelników niniejszy artykuł winien stanowić swoistą „lekturę obowiązkową”. Słowa kluczowe: translatoryka, glottodydaktyka, lingwistyka, metalingwistyka, lingwistyka stosowana, antropocentryczna teoria języków ludzkich, epistemologia antropocentryczna Abstract This article is a synthesis of three texts that explicate their author’s views on the topic of translatology in its reference to linguistics (language studies), metalinguistics, applied linguistics, glottodidactics (foreign language learning and teaching), as well as many related issues. The first part of the article forms an introduction to the two other texts dating back to the early 1980s; the latter two illustrate the outline of the author’s thought on the research problems mentioned above. This introduction is necessary to situate the contemporary readers’ reception of the latter two texts and to unveil the innovative nature of the analyses they contain when seen from the developmental angle. Even more intriguing are those remarks that disclose the gradual evolution of the author’s views on the topics under analysis. The reader will also find the author’s detailed recommendations on the potential fields of further research worthy of interest to young generations of language researchers and practitioners in the domains of language teaching and translation/interpreting, as well as other experts in professional communication. Undeniably, it would behoove that wide group of readers to add this text to their short list of reads. Keywords: translatology, glottodydactics (foreign language learning and teaching), linguistics (language studies), metalinguistics, applied linguistics, anthropocentric theory of human languages, anthropocentric epistemology
6 Tomasz P. Krzeszowski, prof. emeritus Uniwersytet Warszawski Ekwiwalencja tłumaczeniowa jako urojenie5 Equivalence in Translation as Fiction 5 Praca powstała w języku angielskim jako fragment większej całości. Przekład Katarzyna Buczek. Tomasz P. Krzeszowski (2016). The Translation Equivalence Delusion. Frankfurt am Main: Peter Lang.
7 Streszczenie Artykuł dotyczy rozważań na temat ekwiwalencji tłumaczeniowej i rozwoju tego pojęcia, które z czasem stało się iluzoryczne. Omawiane rodzaje ekwiwalencji miały zagwarantować naukowe podejście do tłumaczenia, a tymczasem spowodowały chaos. Propozycja przedstawiona w poniższym artykule opiera się na kognitywnym podejściu do rozumienia pewnych konceptów. Proponowana zmiana w rozumieniu ekwiwalencji polega na rozróżnieniu jej znaczeń na denotacyjne i referencyjne. W artykule przytoczono przykłady pewnych figur geometrycznych jako tłumaczeń intersemiotycznych, zaimplikowały one zmianę kierunku myślenia o koncepcie ekwiwalencji. Słowa kluczowe: ekwiwalenty językowe, 2-tekst, iluzja, alternatywne teorie, figury geometryczne, denotacja i referencjalność Abstract The article concerns the notion of translation equivalence, reconstructed so often that in time it became illusory. While equivalence types, discussed here, were intended to guarantee a scholarly approach towards translation, the inverse occurred and they instead lead to chaos. In order to understand certain concepts, the present article suggests a solution based on cognitive linguistics. The proposed change to the way equivalence is analyzed consists in differentiating between denotational and referential meanings. To illustrate intersemiotic translation, the author provides examples of geometrical figures, which implicated that the way of thinking about equivalence may indeed change. Keywords: language equivalents, 2-texts, illusion, alternative theories, geometric figures, denotation, referentiality
8 Piotr P. Chruszczewski Uniwersytet Wrocławski Przekładoznawstwo jako domena językoznawstwa antropologicznego6 Translation Studies as a Domain of Anthropological Linguistics 6 Publikacja jest zmienioną i rozbudowaną wersją tekstu powstałego na podstawie dwóch wcześniejszych prac: 1) Piotr P. Chruszczewski (2010). Podstawowe problemy językoznawstwa antropologicznego. [W:] Jacek Fisiak (red.), Studia językoznawcze: od językoznawstwa teoretycznego do stosowanego. Tertium: Kraków; 57–68; oraz 2) Piotr P. Chruszczewski (2011). Językoznawstwo antropologiczne. Zadania i metody. Wrocław: Oddział Polskiej Akademii Nauk; 15–17, 73–79.
9 Streszczenie W pracy wychodzi się z powszechnie akceptowanego założenia, że podstawowym materiałem każdego przekładu jest język. To właśnie język jest bowiem integralną częścią kultury, z uwagi na swoją złożoną naturę – jest on wyszukanym narzędziem komunikacji używanym do precyzyjnego wyrażania myśli, a zarazem częścią wyrażanych myśli. Właśnie ze względu na tę złożoność język jest elementem rzeczywistości, a co więcej, może w znacznym stopniu przyczyniać się do różnych zmian rzeczywistości, w której funkcjonuje. Jednakże nie ma języka niezmiennego. Języki słyną z tego, że bezustannie się zmieniają, a tym samym katalizują zmiany w sobie nawzajem oraz w rzeczywistości pozawerbalnej. Języki można rozumieć jako socjo-kulturowe ścieżki adaptacji ludzi do otaczających ich warunków, stąd proces przekładu jest również procesem opisu tego, jak ludzie żyjący w określonym historycznie okresie radzą sobie w konkretnych socjokulturowych warunkach. Dlatego właśnie jestem zdania, że przekładoznawstwo jest jedną z domen badawczych językoznawstwa antropologicznego. Słowa kluczowe: przekładoznawstwo, językoznawstwo antropologiczne, język, zmiana językowa, kultura Abstract The article starts with the well-known assumption that our most basic working material in the process of translation is language. Language is an integral part of culture, as its complex nature, being a sophisticated communication tool used for precise expression of thought and a part of the expressed thoughts, determines the fact that language is an element of reality and, what is more, it can significantly contribute to various types of changes of the reality in which it functions. However, there is no language that is given once and for all. Languages are notorious for all the changes that take place in them, and also for all the changes which they accelerate. Languages can be understood as socio-cultural means by which humans adapt to their varying environments. Therefore, an act of translation is also an act of description of how people of a certain period were getting on in a particular socio-cultural environment. For that reason, I assert that the field of Translation Studies falls into the domain of Anthropological Linguistics. Keywords: Translation Studies, Anthropological Linguistics, language, language change, Studies of Culture
10 Magdalena Charzyńska-Wójcik Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Między przekładem wiernym a parafrazą: Wpływ czynników socjolingwistycznych na dobór techniki tłumacza7 Between Metaphrase and Paraphrase: The Influence of Sociolinguistic Factors on the Translator’s Techniques 7 Składam podziękowania dr Annie Adamskiej i dr. Jerzemu Wójcikowi za cenne uwagi.
11 Streszczenie Przedmiotem artykułu jest analiza tłumaczenia Psałterza na język angielski dokonanego przez Richarda Rolle’a i polski przekład autorstwa Walantego Wróbla. Niniejszy artykuł przedstawia analizę czynników warunkujących wybór techniki tłumacza tekstu biblijnego. Poszczególne sekcje opisują kontekst socjolingwistyczny, w jakim tłumaczenia powstały, a także przedstawiają techniki zastosowane przez tłumaczy. Nastroje w stosunku do tłumaczenia tekstów świętych wydają się mieć znikomy wpływ na wybór techniki przekładu. Stąd wniosek, że o stylu przekładu nie przesądza kontekst kulturowy, postrzegany jako stosunek do tłumaczenia tekstów świętych. Adresat wpłynął na ostateczną formę przekazywanego tekstu, choć w żaden sposób nie wpłynął on na dobór techniki przekładu. Słowa kluczowe: kontekst socjolingwistyczny, dobór technik tłumaczeniowych, zagadnienia kodykologiczne, adresat tłumaczenia Abstract The aim of the article is to analyze two Psalter translations, translation by Richard Rolle into English, and by Walanty Wróbel into Polish, in order to determine factors which may have influenced the translator’s choice of translation techniques. Subsequent sections describe the sociolinguistic context of the times when the translations originated, the target language, as well as translation techniques used to obtain the target text. Medieval attitudes towards translated texts seem to have had almost no influence on the choice of a translation technique; thus, the author draws an elicit assumption that the translation style had no correlation with the cultural context, understood as a special attitude towards religious texts. Surprisingly, the addressee had an influence on the final shape of translation, but they did not influence specific translation techniques used to render the text. Keywords: sociolinguistic context, choice of translation techniques, codicology, translation addressee
12 Elżbieta Tabakowska, prof. emeritus Uniwersytet Jagielloński w Krakowie O obecności tłumacza On Translator’s Presence Motto: There is always a Teller in the Tale (Giuliana Schiavi)
13 Streszczenie Dociekania niniejszego artykułu koncentrują się wokół poszukiwań roli tłumacza, który z perspektywy czasu pełnił już wiele ról, takich jak np. „czystej szyby”, „sprawnego interfejsu”, w zależności od perspektywy osoby opisującej. Tłumacz stanowiący swego rodzaju podmiot wnikliwej analizy teoretyków przekładu, dziś zaczyna być traktowany jako człowiek, który ma prawo do podejmowania decyzji, świadomych decyzji, a on sam jest źródłem, którego tłumaczenie można interpretować. Z uwagi na nieuchronność obecności tłumacza w przekładanym tekście, warto spojrzeć na tekst źródłowy przez pryzmat tłumacza i zanalizować jego decyzje. Podstawą teoretyczną do niniejszych rozważań jest model Langackera traktujący o wyborze środków językowych, które najlepiej wyrażą intencje użytkownika języka; teoria metafory George Lakoffa opisująca sposób myślenia oraz Georges’a Lüdi, którego rozważania koncentrowały sie na opisie znaków pozostawianych przez tłumacza w przekładanym tekście. Analiza tekstów zaczerpniętych z Biblii Wujka, Biblii Brytyjskiego Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego i Biblii Tynieckiej wykazała, iż tłumacz jako podmiot stanowi źródło badań, których kierunek zmienił się w ostatnich latach. Słowa kluczowe: filtry, rola tłumacza, teoria metafory, tłumaczenia Biblii, ślady tłumacza Abstract The following text concentrates on the presence of the translator who plays a multitude of roles in the life of translatology, e.g “transparent glass” or “efficient interface,” depending on perspective. The translator, currently seen as an object of analysis by theorists of translation, is treated as a person entitled to make decisions, conscious decisions, and who becomes a source whose translation may be interpreted. Due to the inevitability of the translator’s presence in the translated text, it is worth looking at the source text through the translator’s eyes and analyzing his or her decisions. The theoretical background of this article is Langacker’s model pertaining to the choice of linguistic means that convey the language-user’s intentions best; Lakoff’s theory of metaphors; and George Lüdi’s theory of marks left by the translator in the translated text. The analyzed texts have been taken from the different translations of the Bible such as: the Jakub Wujek Bible, New International Version, and the Millennium Bible. The analysis proves that the translator as a subject is a source of research whose direction has changed in the recent years. Keywords: filters, the role of a translator, the theory of metaphor, translation(s) of the Bible, biblical translation, translator’s footprints
14 Marcin Majewski Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Artur Sporniak Tygodnik Powszechny Teresa Szostek Uniwersytet Wrocławski Michał Czajkowski, prof. emeritus Uniwersytet Szczeciński Cenzura w Biblii8 Censorship in the Bible 8 [przyp. red.] Oryginalny tekst wywiadu znajduje się pod adresem https://www.naukaireligia.pl/ cenzura-w-biblii-31551 [data dostępu 15.05.2017]. Komentarze Teresy Szostek są pogrubione, pismem pochyłym.
15 Streszczenie Artykuł skupia się na analizie wywiadu dotyczącego przekładu Biblii oraz związanej z nim cenzury. Autorka komentuje wypowiedzi jednego z rozmówców wzbogacając je o własne przemyślenia i analizy. Tłumacze Pisma Świętego łagodzą niektóre fragmenty, jak chociażby refren W Pieśni nad Pieśniami, który w większości przekładów wspomina „obejmowanie”, podczas gdy Biblia protestancka zawiera właściwy przekład, mówiąc o pieszczeniu. Podobnie tłumacze poprawiają Biblię, mając inne wyobrażenie o tym jak powinien wyglądać tekst sakralny, wprowadzają na przykład wyrażenia neutralne zamiast wulgaryzmów. Według Czajkowskiego tłumacze często cenzurują Biblię, próbując złagodzić tekst. Czasami rozbieżności wynikają jednak z niezrozumienia tekstu biblijnego. Nie zawsze jednak różnice w tłumaczeniach wynikają z pracy tłumacza. Jest tak na przykład w przypadku słowa „pneuma”, które może oznaczać ducha, słowo pisane małą literą, lub Ducha Świętego. Autor nie popiera jednak tłumaczenia „inkluzywnego”. Tekstu natchnionego nie powinno się zmieniać. Zmiany tego typu można zastąpić wyjaśnieniami czy komentarzami. Aby odkryć pierwotne znaczenie Pisma Świętego najlepiej jest porównać jeden z przekładów polskich z przekładami obcojęzycznymi lub innymi przekładami polskimi. Słowa kluczowe: Biblia, Pismo Święte, język hebrajski, cenzura, idiom Abstract The article focuses on the analysis of an interview regarding Bible translation and related censorship. The author comments on the statements of one of the interlocutors, adding her own insights and analyses. Bible translators make certain parts of the text more approachable, as was the case with the refrain to Song of Songs, which, in most translations, mentions “embracing” while the protestant Bible contains the correct translation, i.e. “caressing.” Similarly, translators correct the Bible, as they have a different notion of what a sacral text should be like, for example replacing offensive words with neutral phrases. Translators often censor the Bible, trying to make the text less blunt. However, sometimes discrepancies are a result of not understanding the original text. Not always are these differences a consequence of the translator’s work, though. It is clearly visible e.g. in the case of “pneuma,” a word which can be translated into ghost or soul, spelled with a small letter, or the Holy Ghost. The author does not support the so-called “inclusive” translation. The inspired text should not be changed. Such changes can be replaced with explanations or comments, One may glean the original meaning of the Holy Scripture through comparison of one of the Polish translations with translations into other foreign languages or other translations into Polish. Keywords: Bible, Holy Scripture, Hebrew language, censorship, idiom
16 Konrad Klimkowski Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Glottodydaktyka a przekład i dydaktyka przekładu: konkurencja czy synergia Foreign Language Learning and Teaching, Translation and Translator Education: Competition or Synergy Streszczenie Nawet najodleglejsza w czasie refleksja nad nauką języka obcego czyni odwołania do praktyk tłumaczeniowych. Czasem translacja była widziana jako wsparcie dla glottodydaktyki. Dla niektórych myślicieli przekład był smutną koniecznością w sytuacji, gdy – ich zdaniem – nowe pokolenia coraz słabiej opanowywały sprawności w zakresie języków obcych. Abstract From time immemorial, reflection upon foreign language learning has made regular reference to translation practice. At times, translation was regarded as supportive of language learning. For some thinkers, translation was an unfortunate necessity during a sad state of educational decay, where new generations were less and less efficient in foreign languages.
17 W każdej epoce pojawiał się także przynajmniej jeden krytyk działalności translatorskiej, wskazujący czynniki dla których przekład jest zawsze – ex definitione – nieprecyzyjny i jako taki nieuzasadniony. Wydaje się jednak, że pierwsze próby wyeliminowania przekładu z pola widzenia glottodydaktyki pojawiają się dopiero wwiekuXX.Metoda bezpośrednia (Direct Method) zupełnie eliminowała przekład jako możliwe narzędzie dydaktyczne, zaś podejście komunikacyjne (CLT) było i pozostaje najczęściej niechętne odwołaniom dydaktycznym zarówno do języka L1, jak i do wykorzystywania przekładu do rozwijania sprawności językowych L1 i L2. Historyczna synteza relacji glottodydaktyka – przekład stanowi jedynie tło dla głównego pytania stawianego w niniejszym opracowaniu: jak powyższa relacja może wyglądać w przyszłości. Nie chodzi tu o futurystyczne dociekania o możliwych ścieżkach rozwoju albo zaniku glottodydaktyki, przekładu czy dydaktyki przekładu (np. ze względu na postępującą automatyzację procesów komunikacji międzykulturowej). Chodzi raczej o poszukiwania zakresów synergii, w których przekład oraz pewne rozwiązania z zakresu dydaktyki przekładu mogą wspierać procesy uczenia się języka w warunkach globalizacji komunikacji międzyludzkiej . Słowa kluczowe: translatoryka, dydaktyka translacji, glottodydaktyka, komunikacja plurilingwalna, komunikacja międzykulturowa Each epoch also had at least one critic of translation who would attribute it to factors which were always - ex definitione - imprecise, and, thus, unjustified. Yet, a radical attempt to eradicate translation from the foreign language classroom comes no sooner than the 20th century. The Direct Method eliminates translation completely from its language pedagogic application, while the CLT seems to have always been rather hesitant to make reference to L1, and hence to utilize translation in developing language skills in L1 and L2. The historical outline of the relationship between language learning and translation serves only as a background for the main topic of the article: an elaboration on what this relation can look like in the future. The point is not to develop futuristic visions of how either or both domains can develop or perish. Instead, the idea is to show areas of synergy between the two, areas in which translation activities can help language learners grow and function in globalized human communication . Keywords: translation studies, translator/ interpreter education, foreign language learning and teaching, plurilingual communication, multicultural communication
18 Maria Piotrowska Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Aplikacja modelu badawczego ARTS w tłumaczeniu The Application of the Research Model ARTS in Translation
19 Streszczenie Po nakreśleniu kierunków rozwoju przekładoznawstwa w oparciu o bazę tematyczną kongresów EST i krótkim przedstawieniu chronologii zwrotów w badaniach przekładoznawczych, autorka prezentuje konkretny model badawczy ARTS, który jest propozycją połączenia teorii funkcjonalistycznych w przekładoznawstwie z praktyką tłumaczeniową. Celem aplikacji ARTS jest wykorzystanie teoretycznej refleksji przekładoznawczej do wprowadzania konkretnych działań tłumaczeniowych. Ilustracją zastosowania modelu jest przedstawiona w artykule analiza jednostki tłumaczeniowej the Katzenjammer Kids. Wnioski płynące z przeprowadzonych rozważań dotyczą procesu decyzyjnego tłumacza oraz wpływu uwarunkowań kulturowych na tworzenie znaczenia w tłumaczeniu. Słowa kluczowe: ARTS (PRACA), jednostka tłumaczeniowa Katzenjammer Kids, model, zwrot przekładoznawczy Abstract Having presented directions of development in Translation Studies, based on the leading themes of subsequent European Society for Translation Studies Congresses; as well as the chronology of changes and turns in translation research, the author presents the Action Research in Translation Studies (ARTS) model, which combines functionalist theories in TS with translation practice. ARTS aims at using theoretical cogitation in TS in order to introduce specific translation activities. The application of the ARTS model is illustrated here by the analysis of the Katzenjammer Kids translation unit. Conclusions regard the translator’s decision process and the influence of cultural conditioning on the creation of meaning in translation. Keywords: ARTS, translation studies, translational entity Katzenjammer Kids, model
20 Aleksandra R. Knapik Kolegium MSI, Uniwersytet Wrocławski Komisja Nauk Filologicznych Oddziału PAN we Wrocławiu Zarys początków tłumaczeń konferencyjnych On the Conference Translation. An Outline
21 Streszczenie Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie burzliwych początków historii tłumaczeń konferencyjnych. Wielojęzyczny przebieg procesów norymberskich był możliwy dzięki pionierskiemu systemowi stworzonemu przez firmę IBM. Metoda tłumaczenia konsekutywnego, używana do 1945 roku, nie sprawdziłaby się w tej sytuacji, a ponadto z pewnością dramatycznie wydłużyłaby postępowanie procesowe, ponieważ ich uczestnicy posługiwali się czterema różnymi językami, tj. rosyjskim, angielskim, niemieckim i francuskim. Jak pisze E. Peter Uiberall w przedmowie do The Origins of Simultaneous Interpretation „system tłumaczeń symultanicznych został stworzony metodą prób i błędów na poddaszu Pałacu Sprawiedliwości w Norymberdze. Służył on dobrze i bez niego proces trwałby cztery razy dłużej (Uiberall, cyt. za: Gaiba 1998: i). Słowa kluczowe: przekład ustny, tłumaczenie konferencyjne, procesy norymberskie, tłumaczenie symultaniczne Abstract The aim of this article is to present the turbulent historical beginnings of simultaneous conference interpreting. The onset date for the beginnings is the day of the Nurnberg Trials on the 20th of November 1945. The multilingual conduct of the trial was made possible due to the pioneering system created by the IBM company. The method of consecutive interpreting that was used at almost all multinational assemblies up to 1945 would have surely lengthened the trial dramatically since the trial participants spoke four foreign languages, i.e. Russian, English, German, and French. As Uiberall writes in the foreword to The Origins of Simultaneous Interpretation, “[t]he system of simultaneous interpretation was crafted by trial and error in an attic room of the Nuremberg Palace of Justice. It served its purpose well and without it the trial would have taken four times as long” (in Gaiba 1998: 11). Keywords: interpretation, conference translation, Nuremberg Trials, simultaneous interpreting
22 Konrad Klimkowski Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Specialista językowy9 jako przedsiębiorca. Propozycje do zajęć warsztatowych A Language Specialist as an Entrepreneur: Suggestions for an Academic Workshop 9 Pod pojęciem specjalisty językowego rozumiemy każdego specjalistę w zakresie komunikacji językowej, w tym tłumaczy ustnych i pisemnych, nauczycieli języków (macierzystego i obcych), ale także specjalistów szeroko rozumianego zarządzania treścią (content management), dziennikarzy czy analityków treści.
23 Streszczenie Niniejszy artykuł stanowi próbę uzasadnienia tezy o potrzebie kształcenia w zakresie sprawności przedsiębiorczych przyszłych specjalistów językowych. Autor stara się wyjaśnić rolę poszczególnych sprawności w ramach tzw. kompetencji świadczenia usług tłumaczeniowych, jaką przedstawia dokument EMT (2009). W ostatniej części artykułu, autor stara się zachęcić studentów i nauczycieli do podjęcia tematyki przedsiębiorczości jako przedmiotu edukacji i autoedukacji. W tym celu autor dołącza przykładowe ćwiczenia, jakie można wykorzystać w działaniach edukacyjnych i autoedukacyjnych. Słowa kluczowe: przedsiębiorczość, dydaktyka translacji, kompetencja świadczenia usług tłumaczeniowych, zasoby inter- i intrapersonalne Abstract This article is an attempt to prove the claim that future language and communication specialists need to be trained in entrepreneurial skills. The author endeavors to explain the role of particular skills within the so-called translation service provision competence as defined in EMT (2009). The latter part of the article encourages students and teachers to take up entrepreneurship as a vital theme in contemporary education and self-education. To that end, the author provides a selection of activities for training a variety of entrepreneurial skills. Keywords: entrepreneurship, translator/ interpreter education, translation service provision competence, inter- and intrapersonal resources
24 Łukasz Bogucki, Mikołaj Deckert Uniwersytet Łódzki Badanie preferencji dotyczących przekładu audiowizualnego wśród polskich widzów Polish Audience Preferences Regarding Audiovisual Translation: A Reception Study
25 Streszczenie Artykuł jest próbą lepszego zrozumienia mechanizmów recepcji materiału audiowizualnego poddawanego przekładowi międzyjęzykowemu z wykorzystaniem napisów, wersji lektorskiej oraz dubbingu. Omawiamy tu wyniki badania kwestionariuszowego, którego celem było zidentyfikowanie kluczowych wzorców w odbiorze przekładu audiowizualnego w Polsce. Badanie obejmowało różne metody tłumaczenia i uwzględniało szeregu parametrów potencjalnie kształtujących doświadczenia i preferencje widzów. Czynniki podzielono na pięć kategorii obejmujących relację między oryginałem a przekładem, wysiłek poznawczy, specyfikę danego typu filmu (np. film dokumentalny, serial komediowy), czynniki warunkujące dobór metody tłumaczenia, oraz postęp technologiczny jako potencjalny bodziec do zmian zachowań widzów. Jednocześnie w ramach grupy badanych wyróżniamy trzy profile respondentów – odpowiadające trzem kierunkom studiów – co pozwala rzucić dodatkowe światło na omawiane zagadnienia. Słowa kluczowe: przekład audiowizualny, napisy filmowe, badanie preferencji Abstract The article looks into how audiovisual material is received by the audience as films are rendered from one language to another with the use of subtitles, voiceover, or dubbing. Reported here is a questionnaire-based study whose aim was to identify the key patterns in the reception of Audiovisual Translation (AVT) in Poland. The study investigates different AVT modes and incorporates a range of parameters that could be shaping viewer experience and preferences. The factors are divided into five categories, such as the source text-target text relationship, cognitive effort, the nature of a given film type (e.g. a documentary, a comedy series), variables that condition the choice of a translation mode, as well as technological advances as a possible incentive changing viewer behaviour. Also, within our pool of subjects, we discern three respondent profiles – corresponding to three university specializations – which make it possible to shed added light on the article’s central constructs. Keywords: audiovisual translation, subtitling, reception study
26 Ryszard Chojnowski Biuro tłumaczeń ALBION Lokalizacja gier – głos praktyka Game Localization – the Practical Side
27 Streszczenie Celem pracy jest wnikliwa analiza procesu lokalizacji gier komputerowych. Artykuł zawiera szczegółowy opis procesu lokalizacji. Ważnym elementem podobnych tłumaczeń jest to, że tłumacz musi zmierzyć się z wieloma problemami, takimi jak brak dostępu do pełnej wersji gry. Autor artykułu stara się jednak przybliżyć odbiorcy rozwiązania, które sam stosuje. Dodatkową, cenną zamieszczoną tu informacją jest opis narzędzi wspomagających tłumaczenie (CAT) – dzięki nim przekładanie gier staje się łatwiejsze. Celem artykułu jest pokazanie różnorodności tekstów – dialogi, interfejs, komunikaty czy piosenki, wiersze, a nawet rymowanki – które tłumacz musi wziąć pod uwagę, a także doprecyzowanie terminu „lokalizacja gry”. Niniejszy artykuł stanowi punkt wyjścia dla osób zainteresowanych tłumaczeniem gier komputerowych, co nie jest sprawą tak prostą, jak mogłoby się zdawać laikowi. Słowa kluczowe: gry komputerowe, lokalizacja pełna, lokalizacja tekstowa, adaptacja kulturowa, programy CAT Abstract The aim of this article is a thorough analysis of game localization, including an in-depth description of the localization process in its complexity. The fact is that game translators have to deal with a number of obstacles, such as the lack of the full-game version, thus missing access to some requisite information. The author presents some real solutions that may enable the game translator to face such hindrances. A valuable asset is the detailed presentation of software tools (CAT Tools), such as Trados or Wordfast, which aid game localization and limit the translator’s struggles to the text only, eliminating technical obstacles. Another purpose of the article is to present a variety of text types which the translator has to face, including dialogue, interface text, lyrics or rhymed poetry, to convey an appreciation of how important comprehensive knowledge is in the translator’s profession. The article constitutes a starting point for all those interested in game localization, which in itself may prove more complex than one might assume. Keywords: computer games, full localization, text localization, cultural adaptation, computer aided translation tools
28 Aleksander Brzózka Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu Przetłumacz mi książeczkę. Kilka słów o przekładzie literatury dziecięcej i młodzieżowej tylko dla dorosłych Translate Me a Book. A Few Words Regarding Translation of Children’s and Teenage Literature for Adults Only
29 Streszczenie W niniejszym tekście autor porusza kwestie badań nad literaturą dziecięcą w przekładzie. Analizuje tu czternaście polskich wersji powieści zatytułowanej Przygody Tomka Sawyera. Według obserwacji autora tłumacze manipulują tekstem, co powoduje, iż dzieciom i młodzieży, czyli jego głównym odbiorcom docelowym, przedstawia się wartości oraz normy odpowiadające wartościom dominującym aktualnie w danej kulturze. Co więcej, w artykule przedstawiono różne aspekty dotyczące praw tłumacza do własnego zdania i wartościowania. Autor wskazuje, że programowany kulturowo głos tłumacza tylko częściowo należy do niego, choć nie dyskredytuje przy tym możliwości powstawania kolejnych przekładów. Wręcz przeciwnie, zwraca uwagę na niepowtarzalność każdego z tłumaczeń. Z jego analizy wynika jednak, iż w każdym przekładzie tłumacze dopuszczali się manipulacji tekstem zarówno na poziomie ideologicznym, jak i osobistej postawy. Słowa kluczowe: CLTS, relacje wpływów, asymetria pomiędzy dziećmi a dorosłymi, ideosomatyka, Przygody Tomka Sawyera Abstract The following article focuses on ideology and power relations involved in the act of translating children’s literature. It is proposed that discussions within the theory of CLTS be shifted away from questions of how to produce better translations by avoiding manipulation to focusing on how manipulation and ideology work in translated texts for children. A series of fourteen Polish translations of Mark Twain’s Adventures of Tom Sawyer is used to show the influence that the translator’s ideosomatic and idiosomatic programming has on handling offensive and religious expressions. The extensive data collected allows for a detailed synchronic and diachronic analysis, which proves that although vocabulary considered inappropriate varies relative to both ideological and individual aspects, not a single translation avoids some degree of manipulation; reflecting both contemporary ideology and personal attitude. Keywords: CLTS, power relations, childadult asymmetry, ideosomatics, Adventures of Tom Sawyer
aeacademicpublishing.comRkJQdWJsaXNoZXIy MTE5NDY5MQ==