147 Rozdział 3. O definiowaniu kreolskich języków kontaktu tych języków. Podobnych trudności nie obserwuje się w wypadku pidżynów i języków kreolskich – ich geneza może być zweryfikowana niemal z chirurgiczną precyzją106. Chaudenson (2001: 34) zauważa, że proces kreolizacji może być metaforycznie scharakteryzowany przez trzy typy jedności, podobne do triady znanej ze starożytnych greckich tragedii. Stąd z dużą dozą prawdopodobieństwa można domniemywać, że aby nastąpił proces kreolizacji, musi zachodzić jedność: (a) mi e j s c a ; (b) c z a su ; (c) wyda r z eń . Jedność miejsca odnosi się do obszaru narodzin konkretnego kreola. Wiele z tych języków powstało na wyspach – na Oceanie Atlantyckim bądź na Pacyfiku. Czas ich wyłonienia zazwyczaj mieści się w jednym wieku. Natomiast jeśli chodzi o wydarzenia, to kreole jako języki kontaktu rozwinęły się w okrutnych warunkach panujących w kolonialnych społecznościach mownych. Tworzyli je ludzie brutalnie zniewoleni, pracujący na plantacjach, którzy cudem przetrwali traumatyczną podróż w ładowni przeciekającego i kołyszącego na wszystkie strony statku, skuci łańcuchami, wśród lamentu i ekskrementów cierpiących pobratymców. Jeszcze wcześniej ci ludzie przetrwali zabójczą łapankę urządzoną przez łowców niewolników. Nikt z nas – współczesnych – rozważających na zimno czynniki powstawania języków kontaktu, szczególnie tych zwanymi kreolami plantacyjnymi, nie potrafi nawet w myślach wyobrazić sobie grozy sytuacji, jaką przeżyli ci ludzie, którzy po jeszcze kilku mało ciekawych przygodach trafiali do morderczej pracy i w dramatyczny sposób szukali sposobów na kontakt i porozumienie, po pierwsze, z towarzyszami swojej niedoli, po drugie, aby pojąć to, co się stało, a po trzecie, aby zrozumieć, czego żądają od nich nadzorcy. Jeśli spojrzeć bliżej np. na kreol jamajski, to wszystkie warunki jedności czasu, miejsca i wydarzeń wspomniane przez Chaudensona zostały spełnione. Jamajka jest wyspą o kolonialnej przeszłości, na której kreol jako język kontaktu pojawił się razem z brytyjskimi kolonizatorami na początku XVII wieku i najprawdopodobniej ukonstytuował się jako powszechnie używany środek komunikacji w okolicach XVIII wieku (Lalla, D’Costa 1990: 16). Nie jest oczywiście możliwe podanie dokładnej co do dnia i godziny daty powstania języków kontaktu, bowiem – co warto zapamiętać – „kreolizacja jest procesem, a nie [jednostkowym] wydarzeniem” (Chaudenson 2001: 34). Natomiast jedna rzecz jest absolutnie pewna w życiu kreola jamajskiego – nie było go przed rokiem 1492, zaś faktem jest, że do końca 106 Rozbudowano na podstawie wcześniej opublikowanego tekstu w języku angielskim (Knapik 2019: 83–99) Zob. też niepublikowany tekst Aleksandry R. Knapik (2011).
RkJQdWJsaXNoZXIy MTE5NDY5MQ==